przeciw ostatnim panowało rozjątrzenie. Antonin dzielnie prześladowaniu zapobiegł i zabronił mieszkańcom Grecji, a mianowicie: Laryssy, Tessaloniki i Aten, na chrześcjanach złość swoją wywierać; może być, iż do tego skłoniła cesarza Apologja, przez św. Justyna, w obronie chrześcjan napisana. U Euzebjusza (H. E. IV, 13) przechował się reskrypt, od Antonina mający pochodzić. W reskrypcie tym jest powiedziane: „jeżeliby i na przyszłość ktoś o to miał być niepokojony, że jest chrześcjaninem, to oskarżony ma być uwolnionym od odpowiedzialności, gdyby nawet był rzeczywiście chrześcjaninem, a oskarżyciel ma być do kary pociągnięty.“ Autentyczność tego edyktu podawana jest wprawdzie w wątpliwość, i być może, iż celem obronienia chrześcjan przeciwko późniejszym prześladowaniom, odwoływano się do mylnie Antoninowi przypisywanego edyktu. Dowodem jednakże jest i ta okoliczność łagodnego postępowania cesarza Antonina z chrześcjanami, gdyż w przeciwnym razie, nie przypisywanoby mu tak korzystnego dla chrześcjan edyktu. (Fritz). J. N.
Antropologja (od greck, antropos — człowiek, logos — słowo, nauka) zajmuje się przedewszystkiém ciałem ludzkiém (somatologja), już to uważaném w pojedyńczych jego organach (anatomja), już też w żywotnych sprawach tych organów (fizjologja). Ponieważ jednak człowiek, uważany w swej całości, jest istotą nietylko cielesną, lecz i duchową, przeto pod wyraz ten, z natury rzeczy, podciągniętą została i nauka o duszy (psychologja), traktowana wszelako zazwyczaj oddzielnie, dla ważności swego przedmiotu. Filozofowie niemieccy, szczególniej od czasów Kanta, wyrazem antropologja obejmują wszystkie nauki, odnoszące się pod jakimbądź względem do człowieka; do duszy, jak do ciała, do jednostki, jak i do całego rodzaju; do praw moralnych życia, jak i do jego interesów materjalnych. W naszych czasach zaczęto używać wyrażenia antropologja przedhistoryczna lub archeologiczna, na oznaczenie nauki o resztkach i śladach życia człowieka przedhistorycznego, czyli, jak chcą dzisiaj niektórzy rozumieć, przedadamowego. Nauka ta jednak, choć bardzo skrzętnie około niej chodzi wielu dzisiejszych uczonych, naturalistów i archeologów, ściśle biorąc, nauką żadną nie jest: brak jej bowiem właściwego przedmiotu, ponieważ ów człowiek przedadamowy dotąd uczonym bynajmniej poznać się nie dał, pomimo niejednokrotnych zapewnień przeciwnych (ob. Reusch, Biblja i Natura, Warsz. 1872, s. 211, 316, 433). To zaś, co mianem antropologji przedhistorycznej dziś oznaczają, jest tylko luźnym zbiorem wiadomości, o skąpych resztach i śladach życia człowieka starożytnego. N.
Antropomorfici, sekta małego znaczenia w IV w., zwana także, od swego założyciela Audjusza, audjanami, odjanami albo audeanami. Audjusz, ur. w Mezopotamji, przez długi czas był powszechnie poważany w skutek nadzwyczajnej surowości swoich obyczajów. Uważając siebie, jako wzór życia dla wszystkich, zaczął głośno ganić biskupów i kapłanów, którzy nie żyli w takiej jak on surowości. Tym sposobem obudził przeciw sobie wielu nieprzyjaciół, od których prześladowany, odłączył się od Kościoła ze swymi stronnikami, i dał się wyświęcić na biskupa pewnemu biskupowi, podzielającemu jego opinje. To nieprawne wyświęcenie, rozsiewane przezeń błędy, pobudziły biskupów do wyjednania od cesarza rozkazu wygnania go do Scytji. Audjusz skorzystał z tego wygnania, zaczął tan, nawracać Gotów, budować klasztory, święcie biskupów i t. p. Ale śmierć która go zaskoczyła r. 372, przerwała tę jego działalność. Głównym błędem Audju-
