wzięte z pisma, historji, jako też mieszane. Zaprowadzenie ich w Kościele wschodnim (na wzór hebrajczyków) przypisują św. Ignacemu, biskupowi Antjochji, zkąd do Kościoła zachodniego wprowadził je św. Ambroży. Dzisiaj w pacierzach kapłańskich są antyfony zwyczajne, przed i po psalmach lub kantykach: tak zwane majores (większe), siedm przed Bożém Narodzeniem, i finales (końcowe) o Matce Boskiej; a okrom tego w nabożeństwach prywatnych, w godzinkach, różańcach i po litanjach są modły krótsze, antyfonami zwane. Antyfony przedpsalmowe wskazują typowe i messjaniczne znaczenie, w jakiém Kościół rozumie psalmy. X. S. J.
Antyfonarz, księga, która pierwotnie zamykała w sobie tylko śpiewy chóralne podczas Mszy św., nazywała się Antiphonarium albo Antiphonale, dla tego, że introit miał tytuł antiphona ad introitum; od wielu już jednak wieków, księga śpiewów mszalnych nazywa się Graduale, a ze śpiewami innych nabożeństw Antiphonarium. W tej księdze są zamieszczone antyfony z Brewjarza, z nutami, wedle których mają być śpiewane. U nas takie księgi były bardzo dawne i bardzo kosztowne. W konstytucjach synodalnych Wężyka (l. V, c. XXII) powiedziano, między innemi: „Quod si quid in antiquis Gradualibus et Antiphonariis ad praesens institutum desideratum fuerit, id sumptu Episcoporum et Capitulorum conscribatur et suppleatur.“ Jakoż, synod prowincjonalny piotrkowski z r. 1628 dał przywilej Piotrkowczykowi wydrukowania poprawnego Antyfonarza, którego pierwsza okazała edycja wyszła r. 16..? pod tym tytułem: Antiphonarium... ad uniformem Ecclesiarum, per universas Regni Poloniae Provincias, usum congestum, accomodatum etc. X. S. J.
Antymis, Antymensja, antymensjon, antymins, jakby miasto ołtarza, rodzaj portatylu (przenośnego ołtarza), używanego u Greków. Jest to chusta jedwabna przez biskupa poświęcona, tak wielka, żeby się na niej kielich, hostja i inne przybory dogodnie pomieścić mogły. Rysunek pogrzebu Pana Jezusa zwykle ją zdobi, a w małej kieszonce wmieszczone są relikwie świętych. Właściwie tylko Grekom i to tylko w braku odpowiednich kamiennych ołtarzy, wolno na takich antymensjach Mszę św. odprawiać. X. S. J.
Antynomizm, doktryna heretycka, polegająca na odrzucaniu wszelkiego prawa moralnego, z pobudek opartych pozornie na prawdach chrześcjańskich. Zwolennicy tej doktryny nazywają się antynomiści. Imię jest nowe, rzecz stara. Najpierw użytą została ta nazwa w sporze Lutra z Janem Agrykolą. Nazwa ta odpowiada dawnej nazwie antytaktów, antitactes, t. j. przeciwników porządku moralnego. Etymologicznie antynomizm pochodzi od ἀντί — przeciw i νόμος — obyczaj, prawo moralne; antymonizm oznacza zasadniczą sprzeczność z prawém moralnem, nie zaś tylko praktyczną, boby to było anomizmem, nieprawnością i nieprawością. Antynomizm podmiotowo wzięty jest wszędzie, gdzie grzech chce się uzasadnić i swojej słuszności dowieść. Przedmiotowo zaś i historycznie, pojawia się, jako formalne wyznanie w sektach wznawiających dawne rozpasanie pogańskie. Dla obrony swojej ucieka się on do różnicy, zachodzącej pomiędzy wolnością chrześcjańską a surowością prawną judaizmu, już to opierając się nauce św. Pawła, tyczącej się stosunku Ewagelji do prawa, już to zasadzając się na fałszywych pojęciach gnostycyzmu. Różne są stopnie antynomizmu, odpowiednio do tego, czy przez prawo moralne uważa on tylko Dziesięcioro Bożego Przykazania, czy też nawet i prawo naturalne;
