ku niemu, wydanie na śmierć, „zawieszenie na drzewie,“ zmartwychwstanie po trzech dniach, przebywanie długo na ziemi, wysłanie 12 uczniów, powrót w chwale przez 6 niebios i zasiadanie w siódmém. Opowiedziawszy to wszystko mniemany prorok, zaklina Ezechjasza, żeby ludowi izrael. nie wyjawiał nic z tego, co słyszy. Pisarz tej księgi dodaje (co już było i na początku), że za te widzenia i proroctwa, został Izajasz piłą przerznięty za Manassesa i że Ezechjasz kazał wszystkie te słowa spisać; Manasses zaś o nich zapomniał. Głównym dowodem, na mocy którego Lawrence utrzymuje, że Ascensio Isaiae była znaną w II w., jest to, że św. Justyn, Tertulljan i Orygenes przytaczają podania[1] o rozerznięciu Izajasza piłą za to, że przepowiadał Chrystusa (ap. Gfrörer, op. c. s. 28—35)[2]. Dowód ten jednak niedostateczny, gdyż jak autor apokryfu tego, tak i wspomniani pisarze mogli o tém podaniu wiedzieć z innego źródła, to jest z tradycji synagogi. A nawet, takiém samém prawem możnaby powiedzieć, że autor apokryfu rozszerzył tylko swoją fantazją podanie, znajdujące się u św. Justyna, Tertulljana i Orygenesa. Ściśle przeto mówiąc, dopiero św. Epifanjusz (w. IV) daje temu apokryfowi świadectwo. Wymieniając bowiem (w Panarion Haeres. 40) herezje swego wieku, mówi o archontykach, tak nazwanych, że przyjmując kilka niebios, każdemu z nich innego władcę niezależnego (ἄρχων) naznaczali, i tej doktryny dwodzili z Ascensio Isaiae i z innych apokryfów. Po św. Epifanjuszu, jeden tylko autor niedokończonego Kommentarza na św. Mat. (przypisywanego św. Chryzostomowi), żyjący w V w., cytuje słowa Ascensionis Isaiae, nie wymieniając przecież samego dzieła. Był więc prawdopodobnie oryginalny tekst po grecku, lecz zaginął, a zostały się tylko przekłady: wspomniany etjopski i łaciński. Ten ostatni znany jest z nader rzadkiego druku, p. t. Visio mirabilis Isaiae Prophetae (Venetiis 1522, razem z Liber gratiae spiritualis revelationum B. Mechtildis), a porównawszy go z tekstem etjop., widać, że tłumacz etjopski miał przed oczyma lepszy tekst oryginalny; łacinnik zaś może skracał sam, a może miał skrócony oryginał. Pierwszych 5 rozdziałów etjopskich, w łacińskim wcale nie ma; dalsze tę samą rzecz (co i w etjop.) opowiadają, tylko innemi słowy. Tytuł łaciński Visio Isaiae, tak samo odpowiada temu apokryfowi, jak grecki i etjopski (Ascensio Is.), gdyż opowiedziane jest w nim widzenie niby Izajasza, wtedy, gdy duchem wstąpił na niebiosa. Łaciński drukowany tekst Visionis Is., którego Lawrence nigdzie nie mógł znaleść, Gfrörer odszukał i przedrukował w Prophetae vett. pseudepigr., dodawszy dwa małe fragmenta (tejże księgi innego przekładu łacińskiego) z Maji Nova collectio vett. scriptor. t. III p. 238. Jest także łacińskie tłum. z notami, w programie göttyńskiej szkoły, r. 1832 przez Gieseler'a wydane. — § 5. Apokryficzne Ewangelje można rozklassyfikować w sposób następujący: A. odnoszące się do dziecięctwa Jezusowego; B. do życia N. M. Panny przeważnie, a po części wspominające o dziecięctwie Jezusa; C. do ostatnich dni J. Chr. na ziemi.
