Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.1 347.jpeg

339

Apologeci.

 Apologeci. Tak się zowią, w najobszerniejszém znaczeniu, pisarze występujący w obronie religji chrześcjańskiej; w znaczeniu ściślejszém, tém mianem oznaczamy pisarzy, żyjących w czasach ojców Kościoła, wśród wielkiej walki poganizmu z chrześcjaństwem. Jako pierwszych apologetów, broniących chrystjanizmu ze stanowiska sądowego (ob. Apologetyka), historja podaje: 1) Quadratusa i 2) Arystydesa, którzy, w czasie pobytu cesarza Adrjana w Atenach, podali mu swoje apologje; apologje te, później zatracone, skłoniły cesarza do wydania reskryptu, ograniczającego samowolność w wymierzaniu kar na chrześcjan i powstrzymującego nieco żarliwość oskarżycieli. Za tymi dwoma apologetami idzie 3) św. Justyn, męczennik, autor dwóch apologji. Pierwszą, większą, śmiałą i dosyć przedmiot wyczerpującą, podał cesarzowi Antoninowi. Drugą zaś, więcej filozoficzną, w której porównywa poganizm z chrześcjaństwem, podał senatowi rzymskiemu. Nie ulżyły one jednak losowi chrześcjan i sam święty apologeta został uwięziony i na śmierć skazany. Najwięcej obrońców chrześcjaństwa powstało za czasów Marka Aureljusza, który, w pierwszych latach swego panowania, ogłosił edykt przeciwko chrześcjanom i w wielu stronach cesarstwa wywołał krwawe prześladowanie. Pisali wówczas: 4) Meliton, biskup sardyceński; 5) Milcjades, filozof chrześcjański, z Azji Mniejszej; 6) Klaudjusz Apolinary, biskup hieropolit. we Frygji; 7) Atenagoras, filozof ateński, jak sam siebie nazywa. Wszyscy czterej przedstawili cesarzowi apologje, w których, wyłożywszy dogmata nauki, usprawiedliwiają chrześcjan z potwarczych i zmyślonych oskarżeń o ateizm, dzieciobójstwa i kazirodztwa, za jakie ich niby ścigano. Z tych czterech apologji zachowała się tylko ostatnia, Atenagorasa. Szereg apologji sądowo-politycznych zamyka 8) Tertuljan, który podał najprzód nie Septymowi Sewerowi, cesarzowi, lecz senatowi rzymskiemu (antistites imperii) swoją księgę obrony (Apologeticus liber), bezwątpienia najgruntowniejszą i najwymowniejszą ze wszystkich. Sławny ten kapłan kartagiński, z ogniem i porywającą wymową, zbija zwycięzko zarzuty, wymierzone przeciw chrześcjanom i zwraca je z niezrównaną siłą przeciw pogaństwu. Prócz tego apologetyku, napisał on jeszcze obronę daleko spokojniejszą, podaną Scapuli (ad Scapulam), rządcy Afryki, i dwie księgi do pogan (ad nationes), które są tylko wyciągiem z apologetyku, jak to udowodnił Rigault, w swojém wydaniu Tertuljana. — Drugą klassę apologji stanowią pisma czysto-literackie i teologiczne, objaśniające poganom naukę chrześcjańską. Można je dzielić, według ich obszerności i wagi, lub też według ich szczególnej dążności. Co do dążności i czasu, najbliższemi apologji sądowych są wszystkie te drobne, a podobne do siebie pisma, wykazujące z jednej strony, w obec światła rozumu, błędy i głupstwa pogaństwa, z drugiej zaś strony, broniące prawdy i świętości chrystjanizmu, w obec zarzutów pogańskich. Do tej kategorji należą pisma 9) św. Justyna, który napisał swą mowę do Greków, Oratio ad Graecos, z okazji swego nawrócenia, które uzasadnia wyliczeniem wszystkich niedorzeczności bałwochwalstwa; i drugie dizełko: Napomnienie do pogan, Cohortatio ad gentes, w którém wykazuje, jak wielka różnica zachodzi między bajkami poetów i hypotezami filozofów, a nauką Mojżesza i proroków o Bogu i rzeczach boskich, i dowodzi, że wszystko, co w dziełach pogan znajduje się dobrego, jest tylko zeszpeconym ułamkiem, wyjętym z ksiąg świętych. 10) Teofil, biskup antjocheński, który w tej samej myśli i prawie w tej samej formie, co św. Justyn, napisał trzy księgi do swego