ścią, jest nauka o Chrystusie, którą Möhler, w następujących skróconych podaje słowach: „Grzech oddalił ludzi od Boga, zrodził bałwochwalstwo, potęgę szatańską i niewolniczą bojaźń Boga. Chrystus więc przyszedł na świat, aby podać człowiekowi prawdziwą znajomość Boga, aby zniszczyć grzech, wpoić w umysł człowieka przeświadczenie o nieśmiertelności jego duszy, pojednać go z Bogiem i miłością boską połączyć ludzi między sobą.” Do historyczno-dogmatycznych dzieł należą: Historja życia św. Antoniego, w której przedstawia tego patrjarchę, jako wzór życia zakonnego; Eplae de decretis Nic. synodi; Historia arianorum; De sententia Dionysii Alex.; Ep. ad Serapionem de morte Arii; De synodis Arimini et Seleuciae; Tomus (epla synodica) ad Antiochenos; Ep. ad Rufinianum; niedawno odkryte w syryjskim przekładzie Eplae festales (ap. Cureton, Spicileg.; ap. Mai, Nov. Bibl. PP. t. VI) i t. d. Symbol „Quicumque,“ powszechnie zwany symbolem św. Atanazego, nie przez niego jest ułożony, lubo wykład tego symbolu znajduje się w pismach św. Atanazego. Książka Interpretatio psalmorum, zdaje się być dziełem jego, chociaż Tillemont o tém wątpi. Wiele pism św. Atanazego, zwłaszcza egzegetycznych, zaginęło. Przypisują mu pięć djalogów o Trójcy Świętej, ale, jak się zdaje, niewłaściwie. Wszystkie są pisane po grecku; niektóre jednak przechowały się tylko w przekładzie łacińskim, jak np. Lib. de Trinit. et de Spiritu S.; Eplae ad Epictetum episc.Corinth.; ad Adelphum ep.; ad Maximum philos. i historyczno-dogmatyczne. Aż do r. 1601 znanym był tylko przekład łaciński dzieł św. Atanazego (Nanniusa i Erazma, z poprawkami Piotra Fleckmana). Dopiero w tym roku Commelinus po raz pierwszy wydał, w Heidelbergu, dzieła jego w oryginale greckim. Z następnych wydań najlepsze jest Montfaucona, w Paryżu 1693—1698. 3 t. fol., powtórzone Patav. 1777 4 t. fol. i ap. Migne Patrol. graec. t. 25—28, z dodaniem nowo odkrytych dzieł. Pomiędzy dawniejszymi bjografami św. Atanazego, pierwsze zajmuje miejsce jego przyjaciel i panegirysta św. Grzegorz nazjanzeński; podług zdania Montfaucona, małej wartości są trzy bjografje greckie i jedna przełożona z arabskiego; ważniejsze są: Vie de S. Athanase patriarche d'Alexandrie, Paryż 1671, oraz S. Athanasii vita, Antwerp. 1780: pierwsza z nich napisana przez Godefroi Hermant, doktora Sorbony i kan. w Beauvais, druga przez jezuitę Daniela Papebrocha. Do nich zaliczają się: Montfaucon, Tillemont, Dupin, Scultetus, Ceillier, Schram, Semler i Rössler. J. M. Schroeck, lubo protestant, w swej Historji kościelnej, w rozdziale o życiu i pismach św. Atanazego, przedstawił tego bohatera Kościoła z rzadką bezstronnością. Z tegoczesnych bjografij, najlepiej opracował J. A. Moehler, p. t.: „Atanasius der Grose und die Kirche seiner Zeit,“ Mainz 1827, przeciw któremu wcale nieudatnie wystąpił Voigt, Die Lehre des Athan., Brem. 1861. Kościół obchodzi pamiątkę świętego Atanazego dnia 2 Maja. (Haas). J.
Ateizm. Tak nazywa się teoretyczne przeczenie Boga, od greckiego ἀ — przeczącego i θεὸς — Bóg. Praktyczne bowiem, życiowe przeczenie Boga, nazywa się bezbożnością. Ateizm, wychodzący poza brutalne, gołosłowne przeczenie, przywdziewający szatę filozoficzną, nie zaprzecza istoty odwiecznej w ogóle; w filozofji jakiejkolwiekbądź jest to niemożliwe; w tém znaczeniu mają słuszność twierdzący, że właściwie nie ma filozoficznego ateizmu (Tak Kuno Fischer broni Spinozy od ateizmu, Gesch. d. neu. Phil. t. 1). Ale jest rzeczywistym ateuszem, kto wieczną tę Isto-
