i serce i kościelne stanowisko były istotnie królewskiemi. Był on najstarszym synem zamożnych i chrześcjańskiemi cnotami odznaczających się rodziców (ur. ok. 330 r.). Matka zaszczepiła w młodocianym umyśle uczucia pobożności, pokory i czystości, rozwinięte następnie przykładem cnotliwej babki, Makryny. Nigdy też, do najpóźniejszych lat, nie zapomniał Bazyli głębokiego wrażenia, jakie w duszy jego pozostawiły napomnienia dostojnej niewiasty. Pierwszych nauk udzielał mu ojciec, retor w Nowej Cezarei, w prowincji Pontus; posiadłszy to wszystko, czém można było wzbogacić umysł w rodzinném mieście, udał się Bazyli dla dalszego kształcenia do Konstantynopola, a następnie do Aten. Tu spotkał się z Grzegorzem nazjanzeńskim, którego poznał jeszcze w Cezarei, i tu zawiązała się między nimi przyjaźń, mająca później przynieść Kościołowi zbawienne owoce. Do wzniosłego związku dwóch wielkich umysłów przystał następnie brat Bazylego, Grzegorz, biskup Nyssy. I to byli wielcy owi w dziejach Kościoła „trzej Kappadocyjczykowie.“ Bazyli i Grzegorz znali tylko dwie ulice w Atenach: jednę, prowadzącą do kościoła, i drugą, niżej wprawdzie od pierwszej cenioną, prowadzącą do szkół i mistrzów świeckiej nauki. Bazyli robił szybkie postępy w grammatyce, retoryce, filozofji, i umiał, chrześcjańskim instynktem kierowany, niby pszczoła skrzętna, sam tylko miód wyciągać z kwiatów pogańskiej literatury. W 30-ym roku życia Bazyli powrócił do Pontu. Nadaremnie usiłowano go tu skłonić do przyjęcia publicznego nauczycielstwa, gdyż w inną stronę skierowały się pragnienia jego duszy. Poznawszy filozofję starożytną, oddał się teraz całkiem filozofji chrześcjańskiej i został ascetą. Dla dokładniejszego poznania życia chrześcjańskiego, zwiedził (360 — 361) osady zakonne Syrji, Palestyny i Egiptu, a powróciwszy ztamtąd, rozdał cały swój majątek ubogim; poczém wyrzekł się świata i zamieszkał pod wsią Amesi (w Poncie), gdzie jego matka Emmelja, z siostrą Makryną, klasztorne prowadziły życie. Tu przebył Bazyli, cnoty chrześcjańskie praktykując, do r. 364, w którym, idąc za radą biskupa Cezarei Euzebjusza, opuścił samotną siedzibę i przyjął prezbyterat w metropolji kappadockiej. Wkrótce jednak, zaniepokojony zazdrością biskupa, niechętnie znoszącego, że uwaga powszechna ku wielkiemu ascecie się zwróciła, wyrzekł się zajmowanej w kościele godności. Kiedy jednak dobro kościoła wymagało jego powrotu, biskup okazał się równie wielkim jak prezbyter: miłość połączyła jak najściślej tych, których egoizm poróżnił. Walens, gwałtowny stronnik arjanizmu, panował nad Wschodem (364 — 378), i wielkie niebezpieczeństwo zagrażało Kościołowi ze strony tej herezji, popieranej wówczas całą potęgą władzy cesarskiej. Heretycki cesarz objeżdżał wszystkie prowincje, aby osobistym wpływem przyśpieszyć trjumf kacerskich nauk. Metropolja kappadocka była jedną z najważniejszych pozycji w Kościele, i cesarz wszelkich usiłowań dokładał, aby ją wyrwać z rąk prawowiernych. W obec grożącego nieszczęścia, zamilkły nieporozumienia: Bazyli powrócił do Cezarei, został powiernikiem i nieodstępnym doradcą biskupa, który też we wszystkiém poddał się wpływowi znakomitego męża, i Cezarea byta odtąd dzielną warownią Kościoła przeciwko arjanizmowi. Po śmierci Euzebjusza (370), pomimo zabiegów i knowań przeciwnych, Bazyli osiadł na stolicy biskupiej w Cezarei, został więc metropolitą i eparchą wielkiej djecezji Pontu. Święcenie biskupie dodało nowego hartu jego duszy. Łagodném i pełném powagi postępowaniem, powoli zjednał sobie dotychczasowych
