pod wznoszącém się nad nim ciborium. Ogólny ten jednak rozkład całości, w różnych bazylikach, różnym ulegał zmianom. Bingham (Origines sive antiq. ecclesiasticae, Halae 1723, l. VIII c. 3), Leon Allaciusz, Goar i inni podają wiele planów bazylik greckich i łacińskich. Typ ten jednak ogólny, przez nas opisany, w VIII i IX w. począł się znacznie zmieniać. Do zmiany zewnętrznej postaci przyczyniło się powszechne już w IX w. użycie dzwonów. Poczęto budować z zachodniej strony bazylik czworokątne wieżyce dla dzwonów, nie zostające w organiczném połączeniu z całością. Nawa poprzeczna przedłuża się tak, że kościół przybiera kształt krzyża, w kaplicach zjawiają się ołtarze. Szczególniej na zmianę stylu dawnego wpłynęło zaprowadzenie sklepień i filarów. W Rzymie przeobrażeniu temu uległy mniej więcej następne bazyliki: S. Maria in Cosmedin, S. Vincenzo alle tre fontane, S. Nereo ed Achilleo, S. Giovani in Laterano, S. Maria in Trastecere. Większemu przekształcaniu jeszcze uległy bazyliki w XIV w., gdy styl ostrołukowy dostał się do Włoch. Najprzód zmiana ta objawia na ciborium ołtarzowém (S. Paweł i Lateran w Rzymie), a pod koniec tego wieku i w budowie całego kościoła. Dotychczasowa absyda przedłuża się czworokątnie, stary chór ginie, a przenosi się wraz z ołtarzem w to przedłużenie absydy; miejsce dwóch ambon zastępuje jedna, umieszczona przy jednym z filarów nawy środkowej. Znikają też kolumny, a na ich miejsce występują filary. Następny perjód architektury, zwanej odrodzenia, więcej jeszcze zatarł dawny typ bazyliki. — Cztery wielkie bazyliki rzymskie, nazywają się także kościołami patrjarchalnemi. Św. Jan Lateraneński jest patrjarchalnym kościołem całego Kościoła w ogóle, a zachodniego w szczególności. Św. Piotr — patr. konstant., św. Paweł — aleksandryjskiego, a S. Marja większa — antjocheńskiego. Św. Wawrzyniec nazywa się niekiedy bazyliką patr. jerozolimskiego. Ztąd dwuwiersz:
- Paulus, Virgo, Petrus, Laurentius atque Joannes,
- Hi patriarchatus nomen in urbe tenent.
O przywilejach bazylik, ob. Gardellini, Decreta authentica Congreg. S. Rituum, w nocie pod n. 4781, III ed. Cf. Ch. K. J. Bunsen, Die Basiliken des christlichen Roms mit 50 Kupfertafeln, i Die Basiliken des christlichen Roms nach ihrem Zusammenhang mit der Idee und Geschichte der Kirchenbaukunst, Munchen. Zestermann (De Basilicis libri tres, Bruxellis 1847 4-o) traktuje o bazylikach po większej części tylko świeckich. N.
Bazyliki (Basilica). Tak się nazywa zbiór praw, za Leona Mądrego (886—911) sporządzony w cesarstwie wschodniém i obejmujący streszczenie Kodeksu Justynjana. Około IX w. prawa Justyniana, skutkiem licznych Nowelli cesarskich, któremi je zmieniano, objaśniano, dopełniano lub znoszono, straciły swój charakter, a nadto, skutkiem złego tłumaczenia z łacińskiego języka na grecki, stały się niezrozumiałe (Kodeks Justynjana, ułożony pod kierunkiem Trybonjana, ogłoszony był po raz pierwszy 529, a powtórnie po dokonanej rewizji 534). To wymagało koniecznie sporządzenia nowego zbioru praw, i dla tego cesarz Bazyli macedoński kazał ułożyć Procheiron (v. Prochiron, podręcznik) prawa rzymsko-greckiego i drugie obszerniejsze tego rodzaju dzieło, Anakatharsis. Dzieła te nie wprowadzały żadnych zmian w prawie, ale tylko pomagały do łatwiejszego wyszukania praw szczegółowych. Lecz Leon Mądry w miejsce jednego z nich to jest Anakatharsis, kazał nowe dzieło sporządzić, pod nazwą Ba-
