tnącym utrzymywane były stanie [1]. Nie mało też zasług oddali bazyljanie pisaniem dzieł religijnych, tłumaczeniem i wydawaniem ksiąg liturgicznych i dzieł ojców, zakładaniem drukarń po klasztorach, z których najsławniejsza była poczajowska. Nie można jednak zaprzeczyć, aby nie przejawiały się wyjątkowo w tém zgromadzeniu zboczenia przeciwne duchowi zakonu, a mianowicie pokorze i ubóstwu; zdarzały się wypadki ambicji, uganiania się za godnościami i bogatszemi beneficjami. Wypadki takie wywoływały żywe reklamacje duchowieństwa świeckiego, które się czuło tém bardziej poniżoném, że rzeczywiście stało niżej od zakonnego, pod względem zasobów i umysłowych i materjalnych. Obacz u M. Harasiewicza (Annales Eccliae Ruthenae, Leopoli 1862, p. 520—539), memorjały duchowieństwa świeckiego przeciwko bazyljanom podawane 1747 Ojcu św. i kongregacji de prop. fide. Ale wyjątkowe te usterki nikną w obec zasług i cnót całego zakonu. Bulla „Inter plures” (1744 Bull. Mag. t. XVI p. 198) stanowiła, aby w każdym klasztorze znajdowało się najmniej 8 zakonników. Że zaś wiele klasztorów nie miało funduszów do utrzymania takiej liczby osób, przeto poprzyłączane zostały do większych klasztorów, a niektóre z nich zupełnie skassowano. Ze 100 klasztorów prowincji Opieki N. Panny pozostało 38 większych, 59 przyłączono do tych większych, a 25 całkiem zniesiono. R. 1772, przy pierwszym podziale Polski, niektóre klasztory znalazły się w granicach Rossji, inne odpadły do Austrji. W Polsce pozostało 40 klasztorów bazyljańskich, których przywileje zatwierdził sejm 1775 r. Dla lepszego wówczas nadzoru nad klasztorami, uchwalono r. 1780 na kapitule w Torokaniu, pod prezydencją Jazona Smogorzewskiego, arcybiskupa metropolity, podział na 4 prowincje: a mianowicie: litewską prowincję podzielono na litewską Najświętszej Trójcy i białoruską św. Mikołaja; ruską zaś prowincję, na polską Opieki Najświętszej Panny i halicką, Zbawiciela. Dla każdej prowincji był oddzielny protoihumen; wszystkie zaś po dawnemu zostawały pod jednym protoarchimandrytą. R. 1786 liczba klasztorów małoruskich, a 1793 liczba klasztorów białoruskich została zmniejszona. R. 1796 zniesiono godność protoarchimandryty. Roku 1795 dnia 5 Września, cesarzowa Katarzyna II pozwoliła zakonnikom pozostać przy unji, z wyjątkiem tych klasztorów, które były zajęte przez biskupów prawosławnych, a jurysdykcję pasterską nad całą unją poruczono arcybiskupowi połockiemu Lisowskiemu. (Шематизмъ провинціи Св. Спасителя, Львовъ 1867 p. 323). Po śmierci cesarzowej Katarzyny, za panowania cesarza Pawła, wystarali się bazyljanie o wznowienie protoarchimandrji i zniesienie oddzielnej prowincji białoruskiej, a połączenie jej z litewską. R. 1802, pod prezydencją brzeskiego biskupa Bułhaka, wybrano nowego archimandrytę Justa Husakowskiego. Ukaz Najwyższy z dnia 5 Maja 1804 zniósł na nowo protoarchimandrję, a zakonników oddał pod jurysdykcję biskupów djecezjalnych. Następnie zniesione zostały niektóre klasztory w Litwie i na Podolu. R. 1827 zniesiono około 40 klasztorów. R. 1828 mianowanie i zmiana ihumenów oddaną została duchownemu kollegjum grecko-unickiemu. R. 1831, w skutek reorganizacji szkolnej, bazyljanie utracili szkoły.
- ↑ W Barze bywało po 550, w Humaniu po 400, w Szarogrodzie po 600, a w Buczaczu po 800 uczniów.
