Bulgarowie. Przybywszy z Azji Bulgarowie (inaczej Wolgary, od rz. Wołgi, nad którą niegdyś mieszkali), osiedlili się na granicy państwa Wschodniego, najprzód między Dniestrem a Dunajem, następnie zajęli całą przestrzeń od Dunaju do gór Hemus (Bałkanu). Acz pochodzenia uralsko-fińskiego, wkrótce jednak przyjęli Bulgarowie język i zwyczaje ujarzmionych słowiańskich ludów. Greccy pisarze po raz pierwszy robią wzmiankę o Bulgarach dopiero z początkiem wieku VII, za panowania Anastazego cesarza (491—518 r.). Odtąd, a zwłaszcza od czasów Justyniana Igo (527—565), często napadali prowincje cesarstwa Wschodniego, niosąc straszliwe spustoszenia. Z różném powodzeniem walczyli z cesarzami: już zwyciężali, już byli zwyciężani; niekiedy zmuszali cesarzów wschodnich do płacenia sobie haraczu, jak za Konstantyna Pogonata (668—685), i zapuszczali się aż do bram Konstantynopola. Chociaż od wziętych do niewoli chrześcjan mogli się już dawno nauczyć wiary św., pozostali jednak poganami aż do półowy IX w. Być może, iż złe dawało im wyobrażenie o tej religji niejedno wiarołomstwo byzantyńskie, i zaledwie drobna ich liczba, od wziętych do niewoli zakonników i kapłanów, wiarę przyjmowała. Za Leona IV książę bulgarski Teleryk (Baronjusz ad a. 777 zowie go Telesicus, a Theophan p. 698 edit Bonn. nazywa go Teleros) zrzekł się panowania, w Konstantynopolu się ochrzcił i żył na dworze cesarskim; nie wywarło to jednak żadnego wpływu na jego współrodaków. R. 811 Bulgarowie, zdobywszy Adrjanopol, wielu chrześcjan uprowadzili, a między nimi i biskupa tego miasta Manuela, który niewielką parafję chrześcjańską w Bulgarji z więźniów utworzył, ale wkrótce, z częścią swych owieczek, śmierć męczeńską poniósł. Po nim pracował nad nawróceniem Bulgarów zakonnik Teodor Kypharas (lub Kupharus), a chociaż posiadał wpływ na księcia, usiłowania jego były daremne. R. 845 cesarzowa Teodora wyzwoliła tego zakonnika, w zamian za księżniczkę bulgarską, siostrę panującego księcia Bogorisa. Ta w niewoli u Greków na dworze byzanckim ochrzczona i wychowana, za powrotem (845) gorliwie się starała pozyskać brata chrześcjaństwu. Ale ten obawiając się, aby z tego powodu nie zbuntowali się poddani, długo się ociągał. Gdy jednak ciężki głód zapanował w jego kraju, Bogoris, uciekając się o pomoc do Boga chrześcjańskiego, ochrzcił się. Do jego nawrócenia miał się też przyczynić widok obrazu ostatecznego sądu, przez Metodjusza, mnicha, malowany (Nicef. p. 245. Bar. a. 845 n. 7. Pagius a. 866 n. 2). Czy wspomniany tu Metodjusz jest bratem Cyrylla, głośnym apostołem słowiańskim, napewno nie wiadomo. Zdaje się jednak, że i Metodjusz, apostoł słowiański, udając się na Słowiańszczyznę, jakiś czas przebywał na dworze Bogorysa, chociaż go do przyjęcia Chrztu skłonić nie zdołał (Hergenröther, Photius t. I s. 597). Trudno z pewnością oznaczyć datę chrztu Bogorysa i nawrócenia Bulgarów, ponieważ podania pisarzy greckich i zachodnich w tym punkcie się nie zgadzają. Z pewnością nie miało to miejsca w 845, jak chce Baronjusz. Inni naznaczają r. 860, inni między 863 a 864, największa zaś część przyjmuje r. 861. Hergenröther (op. c. t. 1 s. 599), porównawszy opowiadania wszystkich kronikarzy, robi następujący wniosek: że r. 863, gdy głód panował w Bulgarji, cesarz Michał, korzystając z nędzy i osłabienia Bulgarów, wypowiedział im wojnę, pokonał ich i zmusił do uczynienia obietnicy, że chrzest przyjmą; w 864 r. książę Bogorys chrzest przyjął, a od 865 chrześcjaństwo zaczęło się już szybko krzewić
