Zamiast takiej plomby z ołowiu, cesarze konstantynopolitańscy przywieszali do ważniejszych dyplomów złote, lub srebrne. Zwyczaj ten przyjęli monarchowie zachodni. Ztąd poszła nazwa znanej z historji złotej bulli, którę wydał cesarz Karol IV w r. 1356, o elektorach św. rzymskiego imperium (ap. Eichhorn, Historia Juris Germ. §. 395). Papieże złotych plomb używali podobno tylko w dyplomatach potwierdzających obiór cesarza rzymskiego. Do dyplomu, którym Klemens VII nadał Henrykowi VIII, królowi angielskiemu, tytuł defensor fidei, była także złota pieczęć przywieszona. Zresztą, pospoliciej pieczętowali ołowiem bulle, począwszy od Stefana III (ok. r. 750, według innych od św. Grzegorza W. ok. roku 590), i na nich było tylko z jednej strony odciśnięte imię Papieża. Drugą stronę zaczęto dopiero za Paschalisa II (ok. r. 1100) ozdabiać wizerunkiem śś. Piotra i Pawła. O Klemensie jednak VI podaje Albertus Argentinensis († 1553) w Chronicon integrum an. 1342, że kładł swój herb na pieczęci, przeciw dawnemu zwyczajowi. Dziś pieczęcie ołowiane bull rzymskich mają z jednej strony imię Papieża, z drugiej wizerunek śś. Piotra i Pawła. W bullach wydawanych przez Papieża nowo obranego, lecz niekonsekrowanego jeszcze, lub niekoronowanego, pieczęć wisząca miewała tylko wizerunek śś. Apostołów, bez imienia Papieża, co się nazywa bulla dimidiata. Do w. XV wszystkie listy papiezkie, jakkolwiek w rzeczach mniej ważnych wydawane, miewały pieczęć ołowianą wiszącą. Do prywatnej tylko swej korespondencji zaczęli w XIII w. Papieże używać pieczęci tuszowej, z wyobrażeniem św. Piotra w łodzi (pieczęć rybacka, annulum v. sigillum piscatoris). Od w. XV zaczęli nią pieczętować mniejsze listy apostolskie (brevia). Ob. Mabillon, De re diplomatica l. II c. 10... Cf. Ducange, Glossarium. art. Bulla. Od tego też czasu datuje się dwojaka forma listów, od Stolicy Apostolskiej wychodzących: forma bullae i forma brevis, albo przez skrócenie, bullae i brevia. Bulla różni się od breve: a. co do formy zewnętrznej: 1-o że bulla ma przywieszoną pieczęć ołowianą, o jakiej dopiero co mówiliśmy; w breve zaś wyciska się pieczęć rybacka (annulum piscatoris), tuszem czerwonym lub niebieskim. 2-o Breve pisze się na pargaminie cienkim, białym, pismem zwykłém, dzisiejszém, z zachowaniem ortografji łacińskiej; bulla na pargaminie grubym, trochę żółtawym, pismem dawném (longobardzkiem), bez ortografji, bez znaków pisarskich. 3-o W breve pisze się imię papiezkie na środku wiersza, nakształt tytułu, N. Papa; jeżeli zaś list papiezki będzie w formie bulli, natenczas zaczynać się będzie zaraz z początkiem wiersza od słów: N. Servus Servorum Dei i t. d. i w tymże wierszu przystępuje się do samego listu. b. Treścią bulli bywają rozporządzenia, ustawy, przywileje, nominacje, dyspensy większej wagi, mające trwać dłużej; breve zaś zawiera najczęściej łaski apostolskie, dla pojedyńczych osób lub kościołów, rozporządzenia i ustawy niejako tymczasowe. c. Ekspedycja bulli pociąga za sobą koszta kancellaryjne; ztąd bulle np. promocyjne opłacane bywają przez interesowanych. Ob. Bouix, Tract. de Principiis Juris Can., Paris 1852 s. 242. Sznurek bulli zawierających łaski (in forma gratiosa) jest z jedwabiu czerwonego i żółtego, przy bullach tyczących wymiaru sprawiedliwości (in forma rigorosa), konopny. Bulle cytują się początkowemi ich wyrazami. Tak np. sławna bulla Unigenitus (ob. Janseniści). Alfabetyczne spisy w bullarzach służą do odszu-
