angielskich, 1819 2 t., i przez Millera, w jego Pamiętnikach dopełniających, Lond. 1820, jakkolwiek zbyt stronniczo (1787). Do ważniejszych dzieł jego zaliczają się: Listy do angielskich protestantów, gdzie stara się rozproszyć panujące między nimi uprzedzenia przeciwko katolikom (1813 i 1817); Horae biblicae, Oxford 1799; Szkic historyczny przewrotów w państwie Niemieckiém. Um. 2 Czerw. 1832. Cf. Feller, Biogr. univ. J. N.
Butlerowska sekta, zwana butlerowską rotą, należy do rzędu najszkaradniejszych sekt, jakie się wylęgły na łonie protestantyzmu w Niemczech. Wzięła ona swą nazwę od Ewy z Butlerów (czy Butlarów), żony Vesias’a, przełożonego paziów na książęcym dworze w Eisenach. Ewa, kobieta wolnego życia, po wielu awanturach miłosnych, weszła do towarzystwa pietystów w Eisenach; wkrótce (ok. r. 1700) poznała Gotfryda Justusa Winter’a z Merseburga, kandydata teologji protestantskiej, i w bliską z nim weszła zażyłość, co u pietystów zwano zjednoczeniem duchowém. Ich stosunki niedługo stały się gorszącemi, tak, że w skutek niezadowolenia innych pietystów, musieli wystąpić z towarzystwa. Winter udał się do Eschwege, gdzie utworzył klub pietystyczny. Ewa zaś opuściła całkiem męża i tamże się udała. Posądzeni o życie nierządne, zostali z Eschwege 1702 r. wypędzeni, ale Winter, za wysoką opłatą, pozyskał u Henryka Alberta hr. Sayn-Wittgenstein pozwolenie osiedlenia się w Sassmanhausen, z zupełną swobodą religijną. Tu Winter zebrał ze 20 osób bogatych i z dobrych rodzin, między niemi pewną ilość kobiet z Calenberga. Matka Ewa (tak się nazywała z Butlerów Vesias), nie omieszkała tam przybyć. Sekta, prócz członków czynnych, miała wielką liczbę affiljowanych z różnych krajów, do takich należał Dr. Vergenius, słynny adwokat w Wetzlar. Członkowie czynni wiedli w Sassmanhausen życie wspólne pod regułą, nakształt zakonu; na czele z władzą absolutną stali: ojciec Winter i matka Ewa. Całe ich nabożeństwo ograniczało się na śpiewach duchownych i mowach Wintera. W oczach wielu uchodzili za świętych, u drugich znowu byli w wielkiém podejrzeniu. Na skutek niepokojących wieści, hr. Wittgenstein kazał swemu konsystorzowi wybadać sektę. Badanie wypadło na korzyść sekty; odtąd pietyści z różnych stron zaczęli napływać do Sassmanhausen, dla nauczenia się pobożności prawdziwej. — Do nich się przyłączył w tym czasie Jan Jerzy Appenfelder, lekarz i dawny kochanek Ewy. Nauka Wintera opierała się na fałszywém tłumaczeniu Biblji i naukach innych pietystów, szczególnie anglika Pordage, i była tej treści: Jak od pierwszego Adama i od pierwszej Ewy pochodzi rodzaj ludzki naturalny, tak z drugiego Adama i drugiej Ewy zrodzi się ludzkość duchowa. Posłannictwem Wintera i Ewy jest utworzenie na ziemi królestwa nowego tysiącletniego. Ten punkt doktryny służył za podstawę do usprawiedliwiania najzupełniejszego wspólnego wyuzdania wszystkich członków sekty, które nietylko że nie było za złe uważane, lecz owszem za świętość. A więc copula carnalis stanowiła inicjacje do sekty, a concubitus promiscuus jej członków było czcią sekty. W tym celu zbierali się niekiedy wieczorami na schadzki i, po wspólnej uczcie i śpiewach, parami ze świecami zapalonemi w ręku wchodzili do wspólnego pokoju na najobrzydliwsze orgje. Nadto, szatańska przewrotność Adama i Ewy posuwała się jeszcze dalej. Ponieważ na czele królestwa niebieskiego jest Trójca Św., to i w królestwie niebieskiém na ziemi musi być obraz i typ Trójcy boskiej. Owoż Winter miał przedstawiać Ojca, Appenfelder Syna,
