2,000 marek. Władza sędziów trwała przeszło 500 lat, poczém Sardynja dostała się pod rządy Hiszpanji. Liczba mieszkańców zmniejszyła się podobnie jak w Sycylji i Hiszpanji; Ferdynand Katolicki, odpowiednio do ludności, zmniejszył liczbę biskupstw. R. 1603 założono uniwersytet w Cagliari; panowanie hiszpańskie, ogólnie biorąc, było dobrodziejstwem dla kraju: podatki były niewielkie, miasta obdarzone były przywilejami, rolnictwo kwitło. W tym okresie wypędzono żydów z wyspy, bardzo tam rozmnożonych. Liczba klasztorów znacznie się powiększyła. Jezuici w Cagliari i Sassari posiadali wielkie kolegja. R. 1720 Sardynja dostała się pod panowanie domu Sabaudzkiego. R. 1801 jezuici, po uprzedniém ztąd wypędzeniu, napowrót się osiedlili. Obecnie arcybiskupa z Cagliari sufraganami są tylko bpi: 1) z Iglesias (Ecclesiensis), r. 1503 lub 1504 stolica biskupia przeniesiona tu z Sulci (Sulcis), wiernych liczy 27,000; 2) Galtelli-Nuoro (Galtelinensis et Norensis), biskupstwo erygowane przez Innocentego II r. 1138, zostawało pod metropolitą Pizy. Aleksander VI zniósł je 1495 r. (wówczas nazywało się Galcelmensis seu Gatellicensis) i połączył z Cagliari. Wznowił je Pius VI 1780 r. i poddał pod metropolitę Cagliari. Stolica w Nuoro, bo miasto Galtelli bardzo upadło. Arcybiskup z Sassari ma 4, a z Oristano ma 2 sufraganów (ob. Włochy). Arcybp z Cagliari używa tytułu prymasa Sardynji i gonfaloniera (vexillarius) Kościoła rzymskiego. W Sardynji znajduje się 22 probostw miejskich, 369 wiejskich, razem 391; tym sposobem na biskupstwo przypada przecięciowo 43 probostwa. Wyspa liczy 525,000 mieszkańców. W każdej djecezji znajduje się seminarjum. R. 1851 było 89 klasztorów, 1100 zakonników, pomiędzy którymi było 475 kapłanów; najliczniejsze klasztory były kapucynów i obserwantów; oprócz tego jezuici mieli 3 domy, pijarzy 6 i bracia miłosierdzia 4. Cagliari, najludniejsze miasto na wyspie, liczy mieszkańców 32,000. Kapituła liczy 22 kanoników i wielu kapłanów, miasto ma 5 parafji i niedawno jeszcze liczyło około 300 duchownych; wiernych w djecezji jest 130,000. Po r. 1848 kościół sardyński ucierpiał wiele, rewolucja i tu jak wszędzie dała się we znaki. Wrodzone wady Sardyńczyków, zemsta i śmiertelna nienawiść, wybuchnęły z niesłychaną wściekłością. W Cagliari ustanowiono komisję, urządzającą stosunki kościelne, wedle myśli liberalnej. Arcybp Emmanuel Marongiu-Nurra, rzucił klątwę na komisję. Kawaler Castelli, minister finansów, kazał uwięzić arcbpa, a następnie wysadzić w Civita-Vecchia. R. 1851 były jeszcze w Cagliari 3 klasztory żeńskie, a 16 męzkich, wkrótce jednak i te zniesiono. Położenie Sardynji opłakane. Cf. Peter Martini, Storia ecclesiastica di Sardegna, 1839, 3 v. A. Bresciani (ob. II 590). J. F. Neugebaur, Die Insel Sardinien, Leipz. 1853. Książka ta, autora znanego ze swej nieprzychylności dla Kościoła, zawiera obfite szczegóły, odnoszące się do literatury wyspy Sardynji. (Gams) X. W. M.
Cagots, zwani także Casos v. Geziatims (od Giezego). Nieszczęśliwa klassa ludzi nieznanego pochodzenia, pojawiła się między X i XI w. w Pirenejach, w południowej Francji i północn. Hiszpanji. Poczytywano ich za ostatki Wizygotów, ztąd nazywano ich Caas-Goths, canis gothus (psy gockie), na znak pogardy arjanizmu, wyznania ich mniemanych przodków Gotów i trądu, jaki im przypisywano. Musieli oni nosić ubranie czerwone i gęsią lub kurzą łapę, mającą im, jako nieczystym, przypominać obowiązek częstego się umywania. Stany Béarnu 1460 r. domagały się, aby
