Wszystkich względów zaniechawszy, łącznie z Mateuszem Zell, Bucerem i innymi otwarcie przeszedł na stronę reformacji. Za staraniem C., Hagenau, rodzinne jego miasto, odstąpiło od Kościoła. Z powodu stosunków z antytrynitarjuszami posądzono go o sprzyjanie naukom nowochrzczeńców. Pomimo to dalej pracował nad rozszerzaniem nowostek religijnych. I tak spotykamy go razem z Bucerem na dyspucie w Bernie, po stronie szwajcarskich reformatorów; na sejmie w Augsburgu (1530), biorącego udział w napisaniu Confesssio Tetrapolitana. R. 1532 po drugi raz wstąpił w związki małżeńskie i popadłszy w nędzę, usiłował jeszcze raz wkraść się w łaskę elektora mogunckiego (1532). 1536 przyjmował udział w układach między stronnikami Lutra i szwajc. reformatorami w Wittenbergu, oraz w tajemnych naradach Bucera i Groppera w Worms, poprzedzających ratysbońskie Interim. Wkrótce po powrocie z Ratysbony umarł w Strasburgu, 10 Stycz. 1542. C. napisał: Institutiones hebraicae; Enarrationes in Habacuc; Commentarius in Hoseam; Explicationes in Hexaëmeron i Lib. de reformando a puero theologo; wydał Novum Test. graec. (1524), według edycji Gerbeljusza (ob. II 299 tej Enc.); pozostawił także wiele listów, bogatych w materjał do owoczesnych dziejów. C. nie tyle pismami swemi, ile ruchliwemi zabiegami działał na korzyść reformacji (Beza, Icones virorum illustr. p. 28.; Döllinger, Die Reformation t. I 1846) (C. Weiss). J. N.
Cappel (Cappelle, Cappellus) Ludwik, ur. 1585, † 1658 r., predykant kalwiński i profesor języka hebr. w Saumur, jeden z najuczeńszych swego czasu. Jego Critica sacra, seu de variis, quae in Vet. Test. libris occurrunt, lectionibus (in fol.), zawiera w 6 księgach spis warjantów i omyłek, które się wcisnęły do textu Starego Test. przez kopistów. Pracował nad tém dziełem C. przez 30 lat. Współwyznawcy przeszkodzili drukowania tej pracy. Dopiero syn autora Jan, według innych Jakób Cappel, który przeszedł na łono Kościoła i wstąpił do oratorjanów, wyjednał pozwolenie do wydrukowania Krytyki ś., w Paryżu 1650 (nowe wyd. ed. Vogel et Scharfenberg, Halae 1775—86 3 v.). Po wydrukowaniu, powstali przeciwko autorowi teologowie protestanccy, jak Buxtorf (Anticritica Basil. 1653) i w. in; zarzucali mu, że jest w zmowie z „papistami,“ aby popsuć Słowo Boże i t. p. Zarzut takowy tém większą znalazł wiarę, że katolicy uczeni Krytykę Kappela chwalili i że za ich (Morina, Petawjusza i Mersenn’a) pośrednictwem drukowanie dzieła zostało dozwoloném. Inne zarzuty pochodziły z uprzedzenia o wyższości tekstu hebrajskiego nad tekst 70 i inne dawne przekłady. Zasługą najważniejszą Krytyki ś. Kappela jest, że wykazał, iż teraźniejszy tekst masoretycki nie może służyć za podstawę do poprawiania tekstu grec. lub Wulgaty. Zarzucić mu jednak można, że często drobne omyłki brał za warjanty, a przeto liczbę tych ostatnich pomnożył bezzasadnie; lubo z drugiej strony wiele ich opuścił, zwłaszcza, że oprócz hebrajskiego, nie znał innych wschodnich języków. Dziś jeszcze dzieło Kappela, lubo jest niedostateczne, jednak w krytyce biblijnej pożyteczne. W obronie swojej C. napisał Epistolam apologeticam (Salmurii 1651). W Arcanum punctationis (Amstelod. 1645, 1689) wykazał, że punkta samogłoskowe hebrajskie są późniejszym wynalazkiem i przeto nie mogą krępować tekstu, jeśli zkądinąd dowiedzioném będzie błędne jego przepisanie. Inne dzieła C. są: Chronologia sa-
