Emanacja (od emanare — wypływać), szeroko upowszechniony na wschodzie system religijny, a następnie i filozoficzny, podług którego wszystkie rzeczy wypływają z Istoty Najwyższej, tak iż wszystko co jest, jest objawem tej Istoty Najwyższej. Wypływy pierwotnie z Istoty Bożej wyszłe są jeszcze bóstwami; ale czem dalej zstępujemy w łańcuchu rzeczy światowych, czem bardziej w tym wypływie oddalamy się od pierwotnego źródła, tem więcej zaciemnia się bóstwo. E. więc jest jedną z form panteizmu (ob.). Pierwotny stan inwolucji, w którym wszystkość bytu, ze wszystkiemi szczegółowemi swemi formami i zjawiskami, znajduje się już w naturze Boga, przechodzi w stan ewolucji, przez jaki rozwija się pełność bytu. Produkt wypływu jest w istocie swej jedno ze źródłem, z jakiego wypływa. Nie ma tu właściwie nic indywidualnego, samodzielnego, bo wszystko ginie w jednej powszechnej substancji. Religje: indyjska, perska, egipska mają za podstawę swoją emanację. U indjan Brahm, odwieczna duchowa jedność, jest tajemnym wszelkiego życia źródłem. Z niego wyszli trzej wielcy bogowie: Brahma, Wisznu i Sziwa. Z trzech tych potęg najwyższych idzie następnie cały szereg bogów niższych, następnie demonów i rzeczy materjalnych. W parsyzmie źródłem wszechbytu jest Zerwane-Akerene, niestworzone wszystko. Wiekuistość ta objawia się w Ormuzdzie (jako światło i dobro) i Arymanie (jako ciemność i zło). Z tych najwyższych emanacji idą dalej amszaspandy, arcydewy, izedy, ferwery i dewy, nareszcie świat materjalny, jako miejsce walki pomiędzy dobrem a złem. Egipcjanie z najwyższej istoty, Knef’a, wywodzili Amuna, Ftah’a i Ozyrysa. Amun, najwyższe światło, podaje pierwowzory wszech rzeczy; Ftah, jako siła twórcza, daje tym pierwowzorom rzeczywistość; Ozyrys wreszcie, źródło wszelkiego dobra, daje wszystkiemu życie i błogosławieństwo. Z tych trzech bogów wypływa ośm bogów pierwszego rzędu, od których czas się rozpoczyna: stanowią oni realną wszech rzeczy podstawę; z tych idzie dalej dwanaście bogów drugiego rzędu, którzy wytwarzają świat widzialny; następnie idzie trzeci szereg bogów rządzących światem, na których czele stoi Ozyrys. System emanacyjny występuje także i w filozofji zachodu: najprzód w neoplatonizmie (ob.), następnie w gnostycyzmie (ob.), wreszcie u arabów, którzy z arystotelizmem mieszali częstokroć pojęcia neoplatońskie (szczególniej Alfarabi, ur. pod koniec IX w.). O filozoficznej wartości systemu emanacyjnego ob. Panteizm. N.
Emancypacja. I. W znaczeniu prawa cywilnego (e mancipio dare, emancupare, t. j. ze swej ręki, ze swej władzy wypuszczać) nazywało się u Rzymian postępowanie prawne, jakiem wyzwalał się niewolnik z pod władzy pana, lub syn z pod władzy ojca. E. ta początkowo Przywiązana była do wielu uciążliwych formalności; żona pozostawała
