przez Lamberta. Proste, krótkie, ale zabójcze dla inkwirentów jej odpowiedzi przypominają rozmowy z dawnych aktów męczeńskich. Śledztwo do niczego nie doprowadziło: landrat wszakże wydał broszurkę, w której zapewnia, że bądź co bądź, musi w tém być oszustwo. Protokółów wszakże wówczas ściągniętych nie głoszono publicznie, a odesłane do Berlina, gdzie bez śladu zaginęły. E. wróciła do domu; odtąd już jej nie niepokojono, ale cierpienia wewnętrzne ciała i duszy wzmagały się ciągle. Było to właśnie szczególném jej życia zadaniem, że za potrzeby wielu ludzi, parafji, i za przeróżne w widzeniach ukazane jej cudze utrapienia ofiarowywała nietylko modlitwy swoje, ale dobrowolnie podejmowane męczarnie znosiła dniami i tygodniami całemi. W ostatnich latach przed śmiercią przyjmowała cierpienia za konających, aby, w zostawionym sobie pokoju chwil ostatnich, lepiej o duszy myśleć mogli. Pokazywały się w niej wówczas wszystkie zjawiska przejętych chorób, a ginęły natychmiast, gdy osoba, za którą cierpiała, zeszła z tego świata. Katarzyna umarła jak święta 9 Lut. 1824. Po śmierci w kilkanaście tygodni wieść się rozeszła, że ciało jej zostało zabrane potajemnie: odkopano więc grób i ciało okazało się zupełnie nienaruszone. Kościół nie wyrzekł o E. swojego zdania, wszakże można być pewnym, że Bóg powołał ją rzeczywiście w sposób nadzwyczajny do ożywienia wiary i pobożności, w czasie gdy świat, racjonalizmem przejęty, zapominać i całkowicie zaczął wątpić o wszelkiem życiu nadprzyrodzoném. Wyborne dzieło o Katarzynie E. napisał ksiądz K. E. Schmöger, Das Leben der gottseligen Anna Kath. E., Freib. im Br. I 1867, II 1870; 2 wyd. ib. 1873; na franc, przełożył E. de Cazales, Vie d’Anne-Cath. E., Paris 1871—72, 3 v. Na pol. język przełożone są tylko objawienia o Męce Pańskiej, p. t. Bolesna Męka Zbawiciela świata, wedle rozmyślań Anny Kat. E., przekład przez X. T(omasza). B(ojanowskiego). zgr. mis., Warsz. 1844; ib. 1849; przekład z franc, przez M. M. C(iemniewską). ib. 1863; z niemieckiego, Poznań 1867. N.
Empiryzm. 1. Zasada empiryzmu. 2. E. intellektualny. 3. Sensualizm. 4. Krytyka empiryzmu w ogóle. 5. Krytyka emp. intelektualnego, 6. Krytyka sensualizmu. — 1. E. jest teorją, objaśniającą początek umysłowego naszego poznania na zasadzie: że wszystko w umysłowém poznaniu naszem zawdzięczamy doświadczeniu. Treść tedy umysłowego poznania nie jest, podług tej teorji, różną od treści doświadczenia. Umysł nasz nie ma tu przyznanej właściwej sobie treści idealnej, któraby, jako taka, różniła się od treści poznania, doświadczeniem nabytego. Dwa te rodzaje poznania co najwięcej różnić się mają tylko formą swoją, o ile mianowicie jedna i ta sama treść poznania inaczej się formuje w doświadczeniu, a inaczej w myśleniu. W doświadczeniu występuje ona w swej bezpośredniości, w myśleniu zaś ulega dalszemu rozwinięciu i opracowaniu. E. uznaje więc tylko jedno źródło poznania, a mianowicie doświadczenie. Rozum podług tej teorji niejest właściwie źadném źródłem poznania, ponieważ nie ma właściwej sobie treści, różnej od treści doświadczenia. Nie ma tedy, podług empiryzmu, żadnych zdań apriorystycznych, któreby miały wartość przedmiotową. Całe poznanie nasze ogranicza się do tego tylko, co nam daje doświadczenie i o ile nam je daje. Dlatego E. za jedyną metodę badania naukowego uważa metodę aposterjoryczną, czyli indukcyjną. E. ten znów w dwojakiej występuje postaci: jako E. intellekutalny (E. w ściślejszem znaczeniu) i jako sensualizm. —
