zastosować do wielu innych monarchów wschodnich: a) według Herodota, równie potężnymi byli królowie Medów: Cyaksares I, Astjages i Cyaksares II. O nich również można powiedzieć, że panowali od Indji do Etjopji (1, 1), bo Indja nie bardzo daleka od Medji, a co przez Etjopię (ob.) rozumieć należy, trudno z pewnością oznaczyć, b) Suza (ob.) dawniejszą jest od Cyrusa; w niej, równie jak w Ekbatanie, mogli rezydować królowie panujący nad Medją i Persją, c) Autor księgi E. dobrze poinformowany (ob. § 4) o wszystkiém, co się działo na dworze w Suzie, mówi o uczcie przez 180 dni, a niczém zgoła nie daje do zrozumienia, żeby to była jakaś narada wojenna; ani d) nie wspomina, żeby Asswer udawał się na jakąś wyprawę. Takiej rozpusty, jak Asswer, i okrucieństwa pozwalali sobie inni królowie wschodni, e) Asswer nakłada podatki, jak każdy z królów, lecz nie jest tak chciwym jak Kserkses. Gdy mu Aman chciał ofiarować pieniądze za edykt przeciw żydom, Asswer pieniądze te oddał Amanowi (3, 11). Cf. niżej § 9. § 8. Lecz niektóre okoliczności, w samej księdze E. napomknięte, wskazują na czas dawniejszy, niż panowanie Kserksesa, jako to: A) Tekst dwukrotnie powtarza (2, 6. 11, 4), że Mardocbcusz należał do liczby jeńców, uprowadzanych jednocześnie z Jechonjaszem, król. judzk., do Babilonu (cf. IV Reg. 24, 15), co miało miejsce r. 597 v. 596; Kserkses zaś panował r. 486—473. Zatém dzieje E. nie mogą być dawniejsze nad r. 596—590; ale też nie możemy im naznaczać czasu znacznie późniejszego. Jeżeli bowiem Mardocheusz był jeńcem w r. 597, musiał albo podówczas, albo wkrótce potém zostać opiekunem młodej synowicy. Inaczej musielibyśmy jemu i jego bratu (Abihailowi, ojcu Estery) naznaczyć po sto kilkadziesiąt lat życia, żeby w ich czasach Kserksesa (486 r.) umieścić, a Esterze kazać się urodzić po 100 roku życia ojca. Tymczasem Mardocheusz występuje w całej tej historyi jako mąż poważny, jeżeli nie w samej sile wieku. Na raz trzebaby przypuścić 3 nienaturalności: długi wiek Mardocheusza, długi wiek Abihaila, i zdolność fizyczną Abihaila w późnym wieku. Wprawdzie tłumacze, którzy historję E. odnoszą do Kserksesa, przy zaimkach: który (2, 6) i których (11, 4) każą się domyślać: przy pierwszym Cis, przy drugim ojców. Lecz to tłumaczenie jest nakręcaném, bo dla czegóż w 2, 6 zaimek który ma się odnosić do przedostatniego Cisa, a nie do ostatniego Benjamina! Również w 11, 4 trzeba gwałt zadać tekstowi, żeby mu podsunąć ojców. Tekst bowiem kładzie nacisk: „Erat autem (Mardochaeus) de eo numero captivorum, quos transtulerat“ i t. d.; gdyby zaś chciał autor powiedzieć, że Mardocheusz urodził się na wygnaniu, użyłby słów, „Erat autem de filiis captivitatis“, lub t. p. Text zatém każe się domyślać, że historja E. działa się wkrótce po r. 596. B) Kiedy Aman rzucał losy (w mcu Nisan, Marcu), aby wybrać miesiąc na zatracenie żydów, los padł na miesiąc ostatni roku żydowskiego (Adar, Luty). Wnet po losowaniu edykt został ogłoszony w Suzie i rozesłany po prowincjach. Gdyby historja E. działa się po edykcie Cyrusa r. 536 (żydom dozwolony powrót), mieliby żydzi łatwy i skuteczny środek ocalenia się: korzystać z edyktu cyrusowego i wrócić do Palestyny. Czas (prawie 11 miesięcy) aż nadto wystarczał i na sprzedanie majątków i na zaopatrzenie się w podróż. Lecz ani Mardocheusz nie zamyśla, ani Estera nie doradza powrotu do Palestyny, tylko rozpaczliwemi głosami oboje napełniają miasto (4, 1. 2) i pałac królewski (14, 2..); inni zaś żydzi na prowincji swe żale rozwodzą (4 , 3).
