do której wstępem była owa uczta, czy też narada wojenna, opisana w Est. 1, 1..., a zakończyła się nałożeniem haraczu na Medję, w skutek czego Asswer nakłada podatki (Est. 10, 1). Przyjąwszy zaś, że Asswer jest Astjagesem, unikamy trudności, jakie są przeciw tożsamości jego z Kserksesem i przeciw chronologji (wyżej § 7 i 8), a mamy tę korzyść, że chronologja księgi Estery zgadza się z Danielową (co do Asswera). Trudność tylko może stanowić to, że Asswer mieszkał w Suzie, o której wiadomo, że była stolicą Persyi (nie Medyi), i dopiero Cyrus obrał ją na rezydencję królewską. Lecz za Astjagesa Medowie i Persowie razem byli złączeni; a że poprzednio za Fraortesa stolica Medji, Ekbatana, szturmem była zdobytą przez króla assyryjskiego, przeto bardzo naturalną jest rzeczą, że potomek Fraortesa mieszkał w Suzie, bo Ekbatana zapewne podówczas jeszcze się po upadku swym nie podniosła. § 10. Autentyczność części protokanonicznej nie ulega wątpliwości, według tego, co już powiedziano (wyżej § 4). Co do fragmentów deuterokanonicznych, dla czego ich niema w hebr., nie wiadomo. Domyślają się niektórzy (ob. Ghiringello, De libris historicis ant. Fœd. I 531), że Mardocheusz pierwotnie napisał całą księgę po chaldejsku dla żydów w Persyi zostających; lecz gdy dostała się ona do Palestyny, Synagoga kazała ją przełożyć w skróceniu na hebrajski, do czytania w święto Purim; że w skutek tego pierwotny tekst chaldejski poszedł w zapomnienie i tylko w niektórych egzemplarzach pozostał. Tłumacz zaś grecki, mając przed sobą oba teksty, uzupełniał jeden drugim, tak jednak, iż oba teksty chciał wiernie przechować. Z tego powodu, choć już w jednym tekście znalazł genealogję Mardocheusza, powtórzył ją drugi raz (11, 2—4. 2, 6): choć w streszczeniu nadmienił o przyjęciu Estery u króla (5, l), drugi raz opisał obszerniej (15, 4.. 15..); tekst hebrajski dla krótkości, nie dbając o chronologiczny porządek, wspomniał o spisku eunuchów na życie Asswera, razem z historją zaślubienia Estery (2, 21), inny zaś oryginał miał osobno opisane o tymże spisku (12, 1..), a tłumacz grecki oba opowiadania powtórzył. Że zaś części deuterokan. były oryginalnie po hebr. lub chald., widać to: 1o z hebraizmów, jakie są w tekście greckim pomimo tego, że przekład jest wolny (ob. Langen, Die deuterokanon. Stücke des Buches Esther, Freiburg 1862). Tak np. αἰνεῖν (chwalić), raz (Wulg. 13, 17) używa się z przypadkiem czwartym, drugi raz (14, 10) z trzecim, tak samo jak hebr. hillel (חלּל), albo hodah (הודה). Tak samo προσκυνεῖν (oddawać pokłon; Vulg. 13, 12., 14) podobnie jak hebr. hisztahavah (השתהוה), które miewa po sobie ל (znak przypadku 3), lub al (אל, על, ku); wreszcie πυσαι εν χειρι σου (uwolnij w ręce twojej, zam. uwolnij ręką twoją), i częste zaczynanie okresu od spójnika και (i). 2o Theodotjon, który przekładał z hebrajskiego tekstu Biblję, ma te fragmenty w swym przekładzie. 3o Przechowały się dotąd nawet po chaldejsku (ap. Ev. Assemani, Catalog. I 452; ap. De Rossi, Specimen variar. lect. S. Textus, chaldaica Estheris additamenta, Romae 1782 s. 137— 165; ap. Nickes op. c. I 12; ap. Simon, de Magistris, Daniel secund. 70.), lubo te zdają się być raczej parafrazą, aniżeli samym oryginałem. 4o Najważniejszym wreszcie dowodem, który przemawia za oryginałem hebr. lub chald. części deuterokan., jest notatka, zamieszczona na końcu tekstu greckiego (Wulg. 11, 1), że w 4 roku panowania Ptolemeusza i Kleopatry, Dozyteusz, wraz z sy-
